Nauczanie religii w szkołach państwowych w Polsce w okresie 1945-1961
Słowa kluczowe:
katecheza, szkoła, oświata, wychowanie, katecheta, religia, młodzież, władze komunistyczne, państwo, laicyzacja, świeckiAbstrakt
Artykuł analizuje zawiłą sytuację nauczania religii w polskich szkołach publicznych w latach 1945-1961. Okres ten charakteryzował się intensywnym konfliktem między państwem komunistycznym, dążącym do ateizacji społeczeństwa, a Kościołem katolickim, pragnącym zachować możliwość przekazywania wiary młodemu pokoleniu. Pomimo początkowych gwarancji konstytucyjnych, nauczanie religii było stopniowo ograniczane przez władze komunistyczne. Wprowadzano liczne utrudnienia organizacyjne, a także prowadzono propagandową kampanię przeciwko Kościołowi. Episkopat polski podejmował liczne inicjatywy, aby zapewnić ciągłość katechizacji, jednak jego możliwości były ograniczone. Kulminacją tych zmagań było uchwalenie w 1961 r. Ustawy o rozwoju systemu oświaty i wychowania, która de facto zlikwidowała nauczanie religii w szkołach państwowych. Przez kolejne dekady katechizacja odbywała się wyłącznie w parafiach, poza systemem edukacji publicznej. Artykuł ukazuje, jak polityczne zmagania wpływały na kształtowanie się systemu oświaty i jak ograniczenia wolności religijnej wpływały na życie społeczne i kulturowe.
Bibliografia
Dekret z dnia 3 lutego 1947 r. w sprawie zmiany ustawy z dnia 29 marca 1937 r. o zakładaniu i utrzymywaniu publicznych szkół dokształcających zawodowych (Dz.U. 1947 nr 14 poz. 52).
Dekret z dnia 5 sierpnia 1949 r. o ochronie wolności sumienia i wyznania (Dz.U. 1949 nr 45 poz. 334).
Doppke J., Katechizacja w Polsce 1945-1990, Pelpin 1998.
Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty 1945 nr 2 poz. 62.
Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty 1945 nr 4 poz. 189.
Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty 1946 nr 5 poz. 141.
Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty 1951 nr 6 poz. 15.
Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty 1957 nr 5 poz. 49.
Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty 1958 nr 9 poz. 121.
Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty 1958 nr 9 poz. 123.
Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty 1959 nr 4 poz. 56.
Goliszek P., Naczelne idee programu nauki religii z 1958 roku, w: Programy nauczania religii i katechetyczne (1920-2020), red. R. Ceglarek, Częstochowa 2021.
Kaczmarek R., Program nauki religii w Polsce Ludowej (1945-1956), w: Programy nauczania religii i katechetyczne (1920-2020), red. R. Ceglarek, Częstochowa 2021.
Kita A.W., O wychowaniu na katechezie, w: Wychowanie integralne w teorii i w praktyce pedagogicznej, red. A. Rynio, Lublin 2013.
Konkordat pomiędzy Stolicą Apostolską a Rzecząpospolitą Polską, podpisany w Rzymie dnia 10 lutego 1925 r. (ratyfikowany zgodnie z ustawą z dnia 23 kwietnia 1925 r.) (Dz.U. 1925 nr 72 poz. 501).
Konopka H., Religia w szkołach Polski Ludowej, Białystok 1997.
Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwalona przez Sejm Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 r. (Dz.U. 1952 nr 33 poz. 232).
Kowalczyk Z., Nauczanie religii w szkołach w okresie dwudziestolecia międzywojennego w diecezji sandomierskiej inspiracją dla katechezy we współczesnym systemie edukacji, ,,Zeszyt Formacji Katechetów”, 53(2014), nr 1.
Łabendowicz S., Nauczanie religii w systemie szkolnym, ,,Zeszyt Formacji Katechetów”, 27(2007), nr 3.
Łuczak H., Katecheza młodzieży w szkole, Kraków 1988.
Mazur P., Ku wartościom religijnym w edukacji szkolnej, https://open.icm.edu.pl/server/api/core/bitstreams/c0587f36-af3c-4dd1-9626-fa540ba0b528/content, dostęp online: 18.11.2024.
Mezglewski A., Polski model edukacji religijnej w szkołach publicznych, Lublin 2009.
Ministerstwo Oświaty, Program nauki w 8-letniej szkole podstawowej. Projekt. Religia rzymskokatolicka, Warszawa 1947.
Obwieszczenie Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z dnia 9 listopada 1932 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy z dnia 1 lipca 1926 r. o stosunkach służbowych nauczycieli (Dz.U. 1932 nr 104 poz. 873).
Okólnik Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z dnia 13 grudnia 1926 r., Nr I 18458/26 w sprawie misji kanonicznej duszpasterzy.
Okólnik nr 50 z 13 września 1945 r. w sprawie nauki szkolnej religii (Dz.Urz. MOśw. 1945 nr 4 poz. 189).
Panuś T., Współczesne kierunki katechetyczne, w: Historia katechezy i katechetyka fundamentalna, red. J. Stala, Tarnów 2010.
Pius XI, Divini Illius Magistri, Watykan, 31 grudnia 1929 r.
Program nauki religii. 11-to klasowa szkoła ogólnokształcąca, „Wiadomości Archidiecezji Gnieźnieńskiej”, 9-10(1948).
Rozporządzenie Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z dnia 9 grudnia 1926 r. o nauce szkolnej religii katolickiej (Dz.U. 1926 nr 1 poz. 9).
Rozporządzenie Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z dnia 24 grudnia 1937 r. o kwalifikacjach zawodowych nauczycieli religii rzymskokatolickiej w szkołach powszechnych (Dz.U. 1938 nr 4 poz. 26).
Sozańska E., Zmiany w doradztwie pedagogicznym dla nauczycieli religii na przełomie tysiącleci, https://apcz.umk.pl/Pch/article/download/Pch.2008.011/6505/19768, dostęp online: 19.11.2024.
Stanuch Z., „Walka o religię”. Katechizacja szkolna i pozaszkolna na Pomorzu Zachodnim w latach 1945-1961, Szczecin 2014.
Tomasik P., Katechetyka fundamentalna, w: Historia katechezy i katechetyka fundamentalna, red. J. Stala, Tarnów 2010.
Ustawa z dnia 4 czerwca 1920 r. o tymczasowym ustroju władz szkolnych (Dz.U. 1920 nr 50 poz. 304).
Ustawa z dnia 17 marca 1921 r. – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. 1921 nr 44 poz. 267).
Ustawa z dnia 27 kwietnia 1956 r. o prawach i obowiązkach nauczycieli (Dz.U. 1956 nr 12 poz. 63).
Ustawa z dnia 15 lipca 1961 r. o rozwoju systemu oświaty i wychowania (Dz.U. 1961 nr 32 poz. 160).
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Zeszyty Formacji Katechetów
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
