Religious education in public schools in Poland in the period 1945-1961
Keywords:
catechesis, school, education, upbringing, catechist, religion, youth, communist authorities, state, secularization, secularAbstract
The article analyzes the complicated situation of religious education in Polish public schools in the years 1945-1961. This period was characterized by an intense conflict between the communist state, striving to atheize society, and the Catholic Church, wishing to preserve the possibility of transmitting the faith to the younger generation. Despite initial constitutional guarantees, religious education was gradually restricted by the communist authorities. Numerous organizational difficulties were introduced, and a propaganda campaign was conducted against the Church. The Polish Episcopate undertook numerous initiatives to ensure the continuity of catechesis, but its possibilities were limited. The culmination of these struggles was the adoption in 1961 of the Act on the Development of the Education and Upbringing System, which de facto eliminated religious education in state schools. For the following decades, catechesis took place exclusively in parishes, outside the public education system. The article shows how political struggles influenced the formation of the education system and how restrictions on religious freedom affected social and cultural life.
References
Dekret z dnia 3 lutego 1947 r. w sprawie zmiany ustawy z dnia 29 marca 1937 r. o zakładaniu i utrzymywaniu publicznych szkół dokształcających zawodowych (Dz.U. 1947 nr 14 poz. 52).
Dekret z dnia 5 sierpnia 1949 r. o ochronie wolności sumienia i wyznania (Dz.U. 1949 nr 45 poz. 334).
Doppke J., Katechizacja w Polsce 1945-1990, Pelpin 1998.
Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty 1945 nr 2 poz. 62.
Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty 1945 nr 4 poz. 189.
Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty 1946 nr 5 poz. 141.
Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty 1951 nr 6 poz. 15.
Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty 1957 nr 5 poz. 49.
Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty 1958 nr 9 poz. 121.
Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty 1958 nr 9 poz. 123.
Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty 1959 nr 4 poz. 56.
Goliszek P., Naczelne idee programu nauki religii z 1958 roku, w: Programy nauczania religii i katechetyczne (1920-2020), red. R. Ceglarek, Częstochowa 2021.
Kaczmarek R., Program nauki religii w Polsce Ludowej (1945-1956), w: Programy nauczania religii i katechetyczne (1920-2020), red. R. Ceglarek, Częstochowa 2021.
Kita A.W., O wychowaniu na katechezie, w: Wychowanie integralne w teorii i w praktyce pedagogicznej, red. A. Rynio, Lublin 2013.
Konkordat pomiędzy Stolicą Apostolską a Rzecząpospolitą Polską, podpisany w Rzymie dnia 10 lutego 1925 r. (ratyfikowany zgodnie z ustawą z dnia 23 kwietnia 1925 r.) (Dz.U. 1925 nr 72 poz. 501).
Konopka H., Religia w szkołach Polski Ludowej, Białystok 1997.
Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwalona przez Sejm Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 r. (Dz.U. 1952 nr 33 poz. 232).
Kowalczyk Z., Nauczanie religii w szkołach w okresie dwudziestolecia międzywojennego w diecezji sandomierskiej inspiracją dla katechezy we współczesnym systemie edukacji, ,,Zeszyt Formacji Katechetów”, 53(2014), nr 1.
Łabendowicz S., Nauczanie religii w systemie szkolnym, ,,Zeszyt Formacji Katechetów”, 27(2007), nr 3.
Łuczak H., Katecheza młodzieży w szkole, Kraków 1988.
Mazur P., Ku wartościom religijnym w edukacji szkolnej, https://open.icm.edu.pl/server/api/core/bitstreams/c0587f36-af3c-4dd1-9626-fa540ba0b528/content, dostęp online: 18.11.2024.
Mezglewski A., Polski model edukacji religijnej w szkołach publicznych, Lublin 2009.
Ministerstwo Oświaty, Program nauki w 8-letniej szkole podstawowej. Projekt. Religia rzymskokatolicka, Warszawa 1947.
Obwieszczenie Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z dnia 9 listopada 1932 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy z dnia 1 lipca 1926 r. o stosunkach służbowych nauczycieli (Dz.U. 1932 nr 104 poz. 873).
Okólnik Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z dnia 13 grudnia 1926 r., Nr I 18458/26 w sprawie misji kanonicznej duszpasterzy.
Okólnik nr 50 z 13 września 1945 r. w sprawie nauki szkolnej religii (Dz.Urz. MOśw. 1945 nr 4 poz. 189).
Panuś T., Współczesne kierunki katechetyczne, w: Historia katechezy i katechetyka fundamentalna, red. J. Stala, Tarnów 2010.
Pius XI, Divini Illius Magistri, Watykan, 31 grudnia 1929 r.
Program nauki religii. 11-to klasowa szkoła ogólnokształcąca, „Wiadomości Archidiecezji Gnieźnieńskiej”, 9-10(1948).
Rozporządzenie Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z dnia 9 grudnia 1926 r. o nauce szkolnej religii katolickiej (Dz.U. 1926 nr 1 poz. 9).
Rozporządzenie Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z dnia 24 grudnia 1937 r. o kwalifikacjach zawodowych nauczycieli religii rzymskokatolickiej w szkołach powszechnych (Dz.U. 1938 nr 4 poz. 26).
Sozańska E., Zmiany w doradztwie pedagogicznym dla nauczycieli religii na przełomie tysiącleci, https://apcz.umk.pl/Pch/article/download/Pch.2008.011/6505/19768, dostęp online: 19.11.2024.
Stanuch Z., „Walka o religię”. Katechizacja szkolna i pozaszkolna na Pomorzu Zachodnim w latach 1945-1961, Szczecin 2014.
Tomasik P., Katechetyka fundamentalna, w: Historia katechezy i katechetyka fundamentalna, red. J. Stala, Tarnów 2010.
Ustawa z dnia 4 czerwca 1920 r. o tymczasowym ustroju władz szkolnych (Dz.U. 1920 nr 50 poz. 304).
Ustawa z dnia 17 marca 1921 r. – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. 1921 nr 44 poz. 267).
Ustawa z dnia 27 kwietnia 1956 r. o prawach i obowiązkach nauczycieli (Dz.U. 1956 nr 12 poz. 63).
Ustawa z dnia 15 lipca 1961 r. o rozwoju systemu oświaty i wychowania (Dz.U. 1961 nr 32 poz. 160).
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2025 The Journals of Catechetical Formation
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
